نشریه فنی مهندسی نهنگ نو

قنات مجموعه ای چاه کوچک است که از یک آبراه بزرگ افقی به هم متصل شده، آبهای سطحی را جمع می‌کند و حوضچه کانال زیر آن هم سیراب گر سفره زیرزمینی و هم تامین‌کننده آب مصرفی کشاورزی و آشامیدنی است؛ کالای مشترک ایرانیان باستان که تا امروز نیز ادامه دارد. جالب است که دستگاه رسانه‌ای غرب که با نامگذاری همه چیز را به نام خود ثبت می‌کند عنوان «کالای مشترک» را اختراع خانم اولستر (!) معرفی کرده است، و از آن جالبتر، در تحقیقات این خانم، قنات که بزرگترین کالای مشترک بشری با بیشترین سابقه جهانی است، حتی اشاره نشده است. تحقیق این خانم برنده جایزه نوبل شد. طبق معمول که نوبل با دستکاری‌های غیرعلمی و دستهای سیاسی اهدا می‌شود، جایزه به ایشان تعلق گرفته است.
ایرانیان علم را نه در کتاب‌ها که بر روی فرش‌ها و در پیشانی کوهها و دل خاک نوشته‌اند. نقش فرش ایرانی کتاب گسترده ادبیات طبیعت است که ایرانیان خوشپسند بدون آن خانه را خانه نمی‌دانند. عنصر اصلی یک شهر در ایران باستان و در زمان هخامنشیان آب بوده است. آناهیتا، خدای آب زرتشت، در کنار خدایان آتش چنان مورد توجه قرار می‌گیرد که معابد زیادی در سراسر ایران برای پرستش آن وجود داشت. این الهه فرشته نگهبان چشمه‌ها و باران بوده است. نیایش‌گاه‌های او در اطراف رودها ساخته می‌شده است. جشن آبانگاه در اطراف دریا و رودخانه برگزار می‌شده است و در روز 13 نوروز مردم برای طلب باران بیرون می‌رفتند و هدیه خود را به آب روان می‌سپردند.
آب، تنها مرکز شهر نبوده است. مایه دور همی و مشارکت مردم بوده است. برای قنات‌ها مراسم برگزار می‌کردند. اربابان که مدیریت قنات را برعهده داشتند، هرساله کانال‌های ریز و درشت آن را چک می‌کردند. در روستا، کدخدا برنامه لایروبی و مرمت قنات داشت. قنات‌ها امروز هم در جنوب، به خصوص در استان هرمزگان و فارس فعال هستند. بسیاری از روستاها به شکل پراکنده قنات دارند. همه مردم روستا اهمیت آن را در زندگی خود لمس می‌کنند. این داشته ما با نام‌های مختلف به کشورهای مختلف صادر شده است. به عربی به آن «عین الفرج» می‌گویند. ژاپنی‌ها در عمان با ساختار قنات‌های ایرانی آشنا شدند. آنها تحقیقات گسترده‌ای انجام داده و امروز آن را در شهرهای خودشان اجرا کرده‌اند. در ژاپن، به جز توکیو تفاوت شهر و روستا چندان نیست. سازه بزرگی به نام مجموعه چاه‌های افقی، همان قنات ایرانی است که تلاش می‌کنند با چهار عنصر ایرانی دیگر آن را با همکاری گروهی مردم اداره کنند. آن چهار عنصر شامل بادگیر، برفچال، و ساعت آفتابی در کنار قنات می‌باشد. ژاپنی‌ها سعی می‌کنند از هر چهار عنصر همزمان استفاده کنند.
چهار عنصر بادگیر، برفچال، ساعت آفتابی و قنات در کنار هم، عنصر اصیل شهرهای ایران از زمان باستان تا به امروز بوده‌اند. بیش از 40هزار قنات در ایران فعال است. از این تعداد، حدود 11 اثر در میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. جالب است که حتی قناتهای دو طبقه در ایران ساخته شده‌اند. احداث قنات در ایران اخیرا انجام نمی‌شود. حداقل کاری که انجام گرفته است احیا و مرمت قناتهای موجود است که در خیلی مواقع قنات ها دچار ریزش جزئی در کانالهای میانی هستند.

علی‌رغم پیشرفت‌های علم شیمی آلی، گیاهان هنوز هم به عنوان منبع مهم تجاری برای تهیه و تامین ترکیبات شیمیایی و طبیعی مورد استفاده هستند. امروزه، بیش از یک چهارم داروهای تهیه شده در دنیا دارای منشاء گیاهی هستند که یا مستقیما از گیاهان عصاره‌گیری شده‌اند و یا براساس ترکیب گیاهی، مدوله و سنتز شده‌اند. در این بهره‌گیری توجه به ترکیبات آلی تولیدی در گیاه از جمله متابولیت‌های اولیه و ثانویه مهم است. در علم بیوشیمی مواد شرکت‌کننده در متابولیسم یا سوخت و ساز سلولی را متابولیت می‌نامند. در واقع متابولیت‌ها ترکیبات واسطه یا محصول سوخت و ساز سلول زنده هستند و معمولاً اشاره به مولکول‌های کوچک شرکت‌کننده در سوخت و ساز سلولی دارد.
متابولیت اولیه مستقیماً در رشد و متابولیسم گیاه درگیر هستند و شامل کربوهیدرات‌ها، لیپیدها، پروتئین‌ها و اسیدهای نوکلئیک می‌شوند. در گیاهان متابولیت‌های اولیه طی فرایند فتوسنتز تولید شده و سپس در ساخت ترکیبات سلول نقش آفرینی می‌کنند. متابولیت‌های ثانویه گیاهی ترکیباتی هستند که توسط سلول‌های گیاه تولید می‌شوند. گیاهان و قارچ‌ها حاوی مسیرهای متابولیکی متنوعی هستند که از مسیرهای تولید متابولیت‌های اولیه منشعب شده و منجر به تولید ترکیباتی می‌شوند که موجود زنده به آن‌ها از نظر ادامه حیات نیازی ندارد. مجموعه این راه‌های متابولیکی حاشیه‌ای را متابولیسم ثانویه گویند. فرآورده‌هایی را که از راه‌های زیستی حاشیه‌ای تولید می‌شوند متابولیک ثانویه می‌نامند. برخی گروه‌های متابولیت ثانویه شامل گروه‌های زیر هستند:
آلکالوئیدها، ترپنوئیدها، فلاونوئیدها، لیگنین، و لیگنان‌ها
روش‌های زیست‌فناوری و تکنیک‌های نوین برای افزایش تولید متابولیت‌ها در گیاهان وجود دارند که با توجه ظرفیت این مقاله از نشریه نهنگ نو فقط به بیان چکیده چند مورد از آن‌ها بسنده می‌کنیم:
روش‌هایی مانند کشت بافت و سلول، مهندسی متابولیت، اصلاح، نانوتکنولوژی، روش‌های به زراعی و به نژادی، فقط چند مورد از روش‌هایی است که محققان آن‌ها را به کار می‌گیرند تا از نظر اقتصادی بتوان داروها و فرآورده‌های به روز و اقتصادی به دست آورد.
در ادامه به معرفی برخی خواص میوه‌های تابستانی مثل انگور، گلابی و هلو می‌پردازیم. کربوهیدرات گلابی و پروتئین انگور مثالی از متابولیت‌های اولیه هستند:

انگور، هلو و گلابی میوه‌های تابستانی که خواص مفید و دارویی دارند. به عنوان مثال انگور، میوه‌ای ملین است و برای درمان یبوست مفید است. انگور برای سلامتی قلب، ریه و کلیه نافع است و به علت داشتن املاح و مواد سلولزی، ملین و مدر بوده و برای مبتلایان به اوره بالای خون (نقرس) مفید است. این میوه نه تنها قند را افزایش نداده، بلکه در کاهش آن نیز موثر است. گلابی سرشار از فیبر لینین و موثر در کاهش کلسترول خون است. هر دو گلابی و هلو سرشار از ویتامین‌های مفید از جمله ث هستند. کربوهیدرات از متابولیت‌های اولیه گلابی است. کلسیم گلابی بیشتر از هلو است. در عوض، هلو پتاسیم بیشتری از گلابی دارد. انگور پروتئین دارد. فسفر هلو از سایرین بیشتر است.