خواص درمانی گیاهان

علی‌رغم پیشرفت‌های علم شیمی آلی، گیاهان هنوز هم به عنوان منبع مهم تجاری برای تهیه و تامین ترکیبات شیمیایی و طبیعی مورد استفاده هستند. امروزه، بیش از یک چهارم داروهای تهیه شده در دنیا دارای منشاء گیاهی هستند که یا مستقیما از گیاهان عصاره‌گیری شده‌اند و یا براساس ترکیب گیاهی، مدوله و سنتز شده‌اند. در این بهره‌گیری توجه به ترکیبات آلی تولیدی در گیاه از جمله متابولیت‌های اولیه و ثانویه مهم است. در علم بیوشیمی مواد شرکت‌کننده در متابولیسم یا سوخت و ساز سلولی را متابولیت می‌نامند. در واقع متابولیت‌ها ترکیبات واسطه یا محصول سوخت و ساز سلول زنده هستند و معمولاً اشاره به مولکول‌های کوچک شرکت‌کننده در سوخت و ساز سلولی دارد.
متابولیت اولیه مستقیماً در رشد و متابولیسم گیاه درگیر هستند و شامل کربوهیدرات‌ها، لیپیدها، پروتئین‌ها و اسیدهای نوکلئیک می‌شوند. در گیاهان متابولیت‌های اولیه طی فرایند فتوسنتز تولید شده و سپس در ساخت ترکیبات سلول نقش آفرینی می‌کنند. متابولیت‌های ثانویه گیاهی ترکیباتی هستند که توسط سلول‌های گیاه تولید می‌شوند. گیاهان و قارچ‌ها حاوی مسیرهای متابولیکی متنوعی هستند که از مسیرهای تولید متابولیت‌های اولیه منشعب شده و منجر به تولید ترکیباتی می‌شوند که موجود زنده به آن‌ها از نظر ادامه حیات نیازی ندارد. مجموعه این راه‌های متابولیکی حاشیه‌ای را متابولیسم ثانویه گویند. فرآورده‌هایی را که از راه‌های زیستی حاشیه‌ای تولید می‌شوند متابولیک ثانویه می‌نامند. برخی گروه‌های متابولیت ثانویه شامل گروه‌های زیر هستند:
آلکالوئیدها، ترپنوئیدها، فلاونوئیدها، لیگنین، و لیگنان‌ها
روش‌های زیست‌فناوری و تکنیک‌های نوین برای افزایش تولید متابولیت‌ها در گیاهان وجود دارند که با توجه ظرفیت این مقاله از نشریه نهنگ نو فقط به بیان چکیده چند مورد از آن‌ها بسنده می‌کنیم:
روش‌هایی مانند کشت بافت و سلول، مهندسی متابولیت، اصلاح، نانوتکنولوژی، روش‌های به زراعی و به نژادی، فقط چند مورد از روش‌هایی است که محققان آن‌ها را به کار می‌گیرند تا از نظر اقتصادی بتوان داروها و فرآورده‌های به روز و اقتصادی به دست آورد.
در ادامه به معرفی برخی خواص میوه‌های تابستانی مثل انگور، گلابی و هلو می‌پردازیم. کربوهیدرات گلابی و پروتئین انگور مثالی از متابولیت‌های اولیه هستند:

انگور، هلو و گلابی میوه‌های تابستانی که خواص مفید و دارویی دارند. به عنوان مثال انگور، میوه‌ای ملین است و برای درمان یبوست مفید است. انگور برای سلامتی قلب، ریه و کلیه نافع است و به علت داشتن املاح و مواد سلولزی، ملین و مدر بوده و برای مبتلایان به اوره بالای خون (نقرس) مفید است. این میوه نه تنها قند را افزایش نداده، بلکه در کاهش آن نیز موثر است. گلابی سرشار از فیبر لینین و موثر در کاهش کلسترول خون است. هر دو گلابی و هلو سرشار از ویتامین‌های مفید از جمله ث هستند. کربوهیدرات از متابولیت‌های اولیه گلابی است. کلسیم گلابی بیشتر از هلو است. در عوض، هلو پتاسیم بیشتری از گلابی دارد. انگور پروتئین دارد. فسفر هلو از سایرین بیشتر است.