کاروتنوئيدها

گیاهان منبع بسیاری از مواد شیمیایی هستند که به عنوان ترکیب دارویی مصرف می‌شوند. آنها حاوی هزاران ماده شیمیایی طبیعی به نام «فیتونوترینت» (مواد مغذی گیاهی) هستند. این ترکیبات خاص در درجه اول به محافظت از گیاهان در مقابل میکروب‌ها، قارچ‌ها و دیگر عوامل مخرب بیرونی کمک می‌کنند.
نه‌تنها میوه‌ها و سبزیجات حاوی فیتونوترینت هستند، بلکه این ترکیبات خوراکی در غلات سبوس‌دار، مغزها، لوبیا و چای هم وجود دارند. رنگهای متنوع آبمیوه مواد مغذی، فیتونوترینتها، ویتامینها و مواد کانی بیشتری به بدن می رساند. در ادامه با نشریه نهنگ نو همراه باشید تا بیشتر به آن‌ها بپردازیم.  
برخلاف ویتامین‌ها و مواد معدنی که برای ادامه حیات بدن ضروری به‌شمار می‌روند، فیتونوترینت در گروه مواد مغذی ضروری قرار نمی‌گیرند. اما دریافت فیتونوترینت‌ها قطعا می‌تواند به پیشگیری از مبتلا شدن به بیماری‌های مختلف کمک کند و حتی نقش مثبتی در بهبودبخشی به عملکردهای بدنی داشته باشد. جالب است بدانید که دانشمندان تاکنون بیش از 25 هزار نوع فیتونوترینت را کشف کرده‌اند. در ادامه این مطلب به بررسی چند مورد از مهم‌ترین فیتونوترینت‌ها شامل کاروتنوئیدها، فلاونوئیدها، فیتواستروژنها، و اسید لاژیک خواهیم پرداخت.
 
کاروتنوئیدها
انواع میوه‌ها و سبزیجات زرد، نارنجی و قرمز بیش از 600 گونه کاروتنوئید را درون خودشان جای داه‌اند. کاروتنوئیدها در بدن عملکرد آنتی‌اکسیدانی دارند و بنابراین با رادیکال‌های آزادی که به بافت‌های بدن آسیب می‌رسانند، مبارزه می‌کنند. مهم‌ترین انواع کاروتنوئید‌ها عبارتند از آلفا‌ـ‌کاروتن، بتا‌ـ‌کاروتن و بتا‌ـ‌کریپتوکسانتین. بدن انسان می‌تواند همه این کاروتنوئید‌ها را به ویتامین A تبدیل کند. خوراکی‌هایی مانند هویج، کدو حلوایی و سیب‌زمینی شیرین از بهترین گزینه‌ها برای دریافت کاروتنوئید‌ها هستند. کاروتنوئید‌ مهم بعدی لیکوپن است که در گوجه‌فرنگی، هندوانه و گریپ‌فروت یافت می‌شود و محققان تاکنون بارها بر ارتباط میان مصرف لیکوپن و کاهش خطر ابتلا به سرطان پروستات تاکید کرده‌اند. لوتئین و زیگزانتین هم دو نوع دیگر از کاروتنوئید‌های مهم به‌شمار می‌روند که در اسفناج، کلم کیل و کلم‌برگ سبز یافت می‌شوند و در گروه بهترین ترکیبات برای محافظت از سلامت چشم قرار می‌گیرند.
از دیگر کارتنوئیدهای مفید می‌توان به کارتنوئیدهای کروسین، کروستین و دی متیل کروستین موجود در زعفران اشاره کرد که از اجزای اصلی آن محسوب می‌شوند. گرچه زعفران دارای رنگدانه های عمومی کارتنوئیدی (آلفا و بتا کاروتنوئید، لیکوپن و گزانتین) است، رنگ با قابلیت بالای آن مربوط به استرهای کروستین می‌باشد. اثر این کارتنوئیدها بر پاسخ ایمنی بدن مشاهده شده است.
 
فلاونوئیدها
تعداد زیادی از فیتونوترینت‌ها در گروه فلاونوئیدها قرار می‌گیرند. مهم‌ترین انواع فلاونوئیدها نیز کاتچین و هسپریدین هستند. دمنوش گیاه مورد از بهترین منابع برای دریافت کاتچین به‌شمار می‌رود،‌ درحالی که دیگر انواع چای نیز حاوی مقادیر قابل توجهی از کاتچین هستند. دریافت منظم و مستمر کاتچین با کاهش خطر ابتلا به سرطان‌های مختلف مرتبط است. هسپریدین هم در انواع میوه‌های مرکباتی یافت می‌شود و به‌خاطر نقش‌آفرینی آنتی‌اکسیدانی خاصش به‌خوبی التهاب را در بدن کاهش می‌دهد و درنتیجه به پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های مزمن کمک می‌کند. فلاونول‌ها نیز در گروه فلاونوئیدها قرار می‌گیرند که معروف‌ترین آنها کوئرستین است. برای دریافت کوئرستین می‌توانی از سیب، انواع توت‌ها، کلم کیل و پیاز استفاده کرد. دریافت کوئرستین می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به آسم، انواع سرطان‌ها و بیماری عروق کرونر قلب کمک کند.
 
فیتواستروژن‌ها
فیتواستروژن‌ها به‌دلیل ساختار مشابهشان با استروژن می‌توانند اثراتی مانند هورمون استروژن به‌وجود بیاورند. ایزوفلاون را مهم‌ترین نوع فیتواستروژن‌ها دانسته‌اند که در پنج انگشت (Vitex) و سویا یافت می‌شود و دریافت منظم آن می‌تواند خطر ابتلا به سرطان اندومتریال و خطر تضعیف استخوان‌ها را در میان زنان کاهش دهد. لیگنان‌ها نیز نوع مهم دیگری از فیتواستروژن‌ها هستند که اثراتی شبیه به استروژن دارند. مهم‌ترین منابع برای دریافت لیگنان‌ها نیز عبارتند از بذر کتان و کنجد.
 
اسید الاژیک
اسید الاژیک در انواع توت‌ها و بعضی از انواع گیاهان یافت می‌شود. هلو، انار، تمشک، گیلاس، آلو، گردو و بادام از مهم‌ترین منابع برای دریافت اسید الاژیک هستند. محققان تاکنون بارها ثابت کرده‌اند که اسید الاژیک می‌تواند به محافظت از بدن در برابر سرطان‌های مختلف کمک کند. آهسته‌تر کردن رشد سلول‌های سرطانی و کمک به کبد در راستای خنثی‌سازی ترکیبات شیمیایی سرطان‌زا، دو کارکرد مهم اسید الاژیک هستند که مورد توجه محققان و دانشمندان قرار گرفته است.